سیره نبوی

دور اندیشی
ورزش و سرگرمی
دانش جویی
آراستگی و پاکیزگی
لباس و پوشش

دور اندیشی

سیره و منطق عملی آن حضرت بر تفکر و دور اندیشی در کارها استوار بود :
«پیامبر هماره می اندیشید و جز به نیاز سخن نمی گفت و بسیار سکوت می کرد.» آن حضرت هیچ کاری را بدون فکر و بررسی عاقبت و سرانجام آن انجام نمی داد. حضرت امام حسین (ع) می فرماید : از پدرم، امیر مؤمنان علی (ع) درباره سکوت رسول خدا (ص) پرسیدم . فرمود :
سکوت آن حضرت بر چهار چیز بود : بردباری ، دور اندیشی ، اندازه نگاه داری و تفکر و ... دور اندیشی برای او در چهار چیز فراهم آمده بود. به کارهای نیک چنگ می زد تا دیگران به او اقتدا کنند. از کارهای زشت دوری می کرد تا مردم از آن بپرهیزند. در انتخاب رأی صحیح برای اصلاح کارهای امت می کوشید و به آنچه خیر دنیا و آخرت در آن بود، قیام می کرد.
از امام صادق (ع) نقل است که مردی خدمت پیامبر آمد و عرض کرد : ای رسول خدا ، مرا نصیحت کن و به من اندرزی ده ! حضرت فرمود : اگر نصیحت کنم، عمل می کنی؟ مرد گفت : آری. باز پیامبر سخن خویش را تکرار کرد و مرد پاسخ مثبت داد. حضرت سخن خود را سه بار تکرار کرد و مرد نیز اعلام آمادگی کرد. گویا پیامبر با این کار می خواست به وی بفهماند که آنچه می خواهد بگوید، بسیار مهم است و نصیحت با ارزشی است. پس حضرت در ادامه فرمود :
من تو را سفارش می کنم به اینکه هر زمان تصمیم به انجام کاری گرفتی ، در عاقبت آن کار بیندیشی. پس چنانچه عاقبت آن رشد بود ( و کار درست و صحیحی بود) ، انجامش بدهی و اگر عاقبت آن کار گمراهی و تباهی بود، از آن دست بکشی و آن را رها کنی. در حدیث دیگری، امام باقر (ص) نقل می کند:
مردی خدمت پیامبر رسید و تقاضای آموختن چیزی کرد. حضرت او را به قطع امید از آنچه در دست مردمان است، نصیحت کرد که این روحیه بی نیازی نقد است. مرد از حضرت خواست افزون بر آن مطلبی به او بیاموزد. حضرت او را به پرهیز از طمع که فقر نقد است، سفارش کرد. مرد چیزی بالاتر خواست . حضرت فرمود : هر زمان که تصمیم به انجام کاری گرفتی، در عاقبت آن بیندیش، پس اگر خیر و رشد بود، آن را پی بگیرد و اگر گمراهی و تباهی بود، از آن دوری کن.

ورزش و سرگرمی

سلامت جسم، نشاط روان، حفظ شادابی و تجدید قوای جسمانی با ورزش به دست می آید. برخی از گونه های ورزش مانند کشتی ، روحیه جوان مردی، شجاعت ، حق طلبی و ستم ستیزی را پرورش می دهد. برخی نیز همچون شنا، تیراندازی و سوارکاری، جوان را سالم و بدن را چابک و قوی و برای رزم و دفاع آماده می سازد. رسول گرامی اسلام می فرماید :
«به تیراندازی پای بند باشید، چون از بهترین بازی های شما است».
حضرت در سخنی دیگر تربیت اسب و تیراندازی را از بهترین بازی ها و سرگرمی ها شمرده است. همچنین ایشان می فرمود :
«به فرزندان خود تیراندازی و شنا یاد دهید».
حضرت محمد(ص) برای تقویت روحیه حمیت و غیرت جوانان مسابقه بر پا می کرد. از جمله هنگامی که سپاه اسلام از تبوک باز می گشت، پیامبر میان یاران مسابقه سوارکاری برگزار کرد و شتر خود را به اسامه داد. اسامه بن زید که بر شتر معروف پیامبربه نام غضباء سوار بود ، از همه پیشی گرفت . مردم به خاطر اینکه شتر از آن پیامبر بود، صدا می زدند که رسول خدا (ص) برنده شد. از آن سو، حضرت محمد(ص) بانگ می زد که اسامه پیشی گرفت و برنده شد. (یعنی سوارکار مهم است ، نه مرکب)
پیامبر اکرم (ص) به قهرمان پروری در مبارزه با نفس عنایت داشت . روزی حضرت محمد (ص) از محله ای در شهر مدینه می گذشت. گروهی از جوانان سرگرم زور آزمایی بودند. به این ترتیب که سنگ بزرگی را بلند می کردند تا ببینند چه کسی می تواند آن را بلند کند. این مسابقه به داور نیاز داشت . جوانان تا نگاهشان به پیامبر اکرم (ص) افتادف گفتند: هیچ داوری بهتر از پیامبر نیست . یا رسول الله ! شما اینجا بایستید و برای ما داوری کنید که کدام یک از ما بهتر سنگ را بلند می کند. پیامبر پذیرفت و در آخر فرمود: می خواهید بگویم که از همه شما نیرومندتر کیست؟ گفتند: آری یا رسول الله ! پیامبر فرمود :
«از همه نیرومندتر کسی است که وقتی به خشم آید، خشم براو چیره نشود، بلکه او بر خشمش چیره شود. خشم او را در راهی که رضای خدا نیست، نیندازد و بر خشم خودش مسلط شود. آن گاه که از چیزی خوشش می آید، آن خوش آمدن، او را به غیر رضای خدا نیندازد و بتواند بر رضا و میل و رغبت خودش مسلط شود.

دانش جویی

دانش، گنجینه پر بها، چراغ عقل و چشمه همیشه جوشان فضیلت و اساس و نیکی است. دانش در اسلام جایگاهی بس والا دارد. خداوند در قرآن، دانش جویی را امتیاز آدمی بر می شمارد و می فرماید : «پیامبر خدا نیز منزلتی بزرگ را به دانشجو مژده می دهد:»
«هر کس که در جست و جوی دانش باشد، بهشت در جست و جوی او برمی آید»
جوانی ، بهار دانش آموزی است و زمینه فراگیری در این دوران به قدری فراهم است که حضرت محمد(ص) فرمود:«فراگیری دانش در جوانی، به نقشی ماند که بر سنگ ترسیم شده باشد».
رسول گرامی اسلام، در کلامی پربار، به هوشمندان و خردمندان امت خود چنین سفارش می کند: «چهارچیز است که هر باهوش و خردمندی از امت من، باید به آن پای بند باشد. پرسیده شد : ای پیامبر! آنها چه هستند؟ حضرت فرمود: شنیدن ، حفظ کردن ، انتشار و عمل به دانش».

آراستگی و پاکیزگی

یکی از اصول مشترک در زندگی همه معصومان (ع) زیبایی، آراستگی و پاکیزگی ظاهر بود. قرآن مجید می فرماید : «ای فرزند آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود بردارید ... بگو چه کسی زینت های الهی را که برای بندگان خود آفریده و روزهای پاکیزه را حرام کرده است». (اعراف : 31و32)
آراستگی و زیبایی ظاهری در سنت رسول الله (ص) جایگاه ویژه ای داشت . رسول اکرم (ص) می فرماید :
«پروردگار، چرک و ژولیدگی را دشمن می دارد».
در سیره رسول خدا (ص) آمده است :
رسول خدا (ص) در آینه نگاه می کرد و موی سر خود را شانه می زد. گاهی هم به جای آینه، در آب نگاه می کرد و موی سر خود را مرتب می ساخت. علاوه بر اینکه خود را برای خانواده آراسته و مهیا می کرد ، خود را برای اصحابش هم می آراست».
آن حضرت با شانه، سر خود را شانه می کرد همسرانش مراقب و منتظر بودند که وقتی از موهای سر و صورت او می ریخت، آنها را جمع کنند. تارموهایی که گاهی نزدم مردم به عنوان تبرک مانده بود، از همان موها بود حضرت گاهی روزی دو بار، محاسن خود را شانه می زد و پس از شانه زدن، شانه را زیر تشک و بالش خود می گذاشت.
پیامبر خدا به بوی خوش اهمیت فراوانی می داد و خود را معطر می ساخت. هر گاه از کوچه و گذرگاهی می گذشت ، آنان که از آن مسیر می گذشتند، از رایحه خوش برجای مانده، می دانستند که پیامبر از این کوچه گذشته است، هر گاه عطری به او عرضه می شد، از آن استفاده می کرد و می فرمود :« بوی آن خوش است. سنگینی هم ندارد». استفاده از بوی خوش را همیشه دوست داشت و از آن لذت می برد.
حضرت به مسواک زدن دندان اهمیت می داد، به گونه ای که دندان هایش پیوسته براق و سفید بود. ایشان در خواص و آثار مسواک می فرمود : «مسواک هم پاکیزه کننده دهان است، هم موجب رضای الهی است و از آن سنت های مؤکدی است که خداوند قرار داده است». پیامبر موهای مشکی و بلندی داشت. قبل از آنکه از خانه بیرون بیاید سر و وضع خود را در آینه می دید و می فرمود خداوند دوست دارد انسان وقتی به دیدار برادرانش می رود، آراسته برود. هر گاه مهمانان خارجی با پیامبر ملاقات داشتند. بهترین لباس خود را می پوشید و به اصحابش نیز می فرمود بهترین لباس های خود را بپوشید. رسول اکرم بیش از مبلغی که صرف خورد و خوراک خود می کرد صرف عطر می نمود و هر گاه عطر به او تعارف می شد رد نمی کرد. پیامبر زیاد مسواک می زد و وقتی می خواست بخوابد مسواک کنار بالینش بود وقتی برمی خاست ابتدا مسواک می زد. پیامبر به طور عرضی مسواک می زد. پیامبر لباس سفید از جنس پنبه می پوشید و می فرمود: لباس سفید بپوشید زیرا پاکیزه و نظیف است. (چرک در آن نمایان است و زودتر شست و شو می شود) آمده است که یکی از مسلمانان با لباس نامرتب و ژولیده به محضر پیامبر اکرم (ص) آمد. پیامبر اکرم (ص) به او فرمود: آیا ثروت داری؟ او گفت : آری خداوند همه گونه ثروت را به من داده است. پیامبر فرمود: «هر گاه دارای ثروت هستی باید اثر آن در تو دیده شود». رسول خدا (ص) در مورد پاکیزگی و رسیدگی به موی سر و صورت به مسلمانان می فرماید: «همانا از سنت است که سبیل خود را کوتاه کنی به طوری که به لب بالا برسد { و لب بالا آشکار گردد}. رسول الله برای فهماندن مردم به پرهیز از بلند کردن شارب از آن به شیطان تعبیر کرده است که برای مردم آن عصر مأنوس تر بود می فرماید: «هیچ یک از شما سبیل خود را بلند نکند، زیرا اگر بلند کند، شیطان آن را کمین گاه خود قرار می دهد». رسول الله (ص) نظافت و کوتاهی موهای زاید بدن نیز اهمیت می داد و می فرمود : «به هیچ کدام از شما موی زیر بغل خود را بلند نکند زیرا در این صورت شیطان آنجا را قرارگاه خود قرار می دهد» همچنین آمده است رسول خدا (ص) دندان چند نفر از مسلمانان را زرد دید، به آنها فرمود: « چرا دندان های شما را زرد و کثیف می بینم؟ چرا مسواک نمی کنید».
رسول الله (ص) در سخنی دیگر درباره استعمال بوی خوش می فرماید : «دوستم جبرئیل به من گفت : یکی روز در میان خود را با عطر خوشبو کن و در روز جمعه حتماً از عطر استعمال کن و آن را ترک نکن». امام صادق (ع) نیز می فرماید: رسول خدا (ص) برای عطر بیشتر از غذا هزینه می کرد. رسول اکرم (ص) به پاکیزگی و استحمام نیز اهمیت بسیار می دادند و می فرمود : «همانا خداوند پاک است و پاکی را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد».
و نیز فرمود «بنده کثیف، بد بنده ای است».
رسول خدا (ص) یک روز مرد ژولیده ای را با موهای پریشان و لباس چرکین و قیافه نامناسب دید به او فرمود: « بهره مندی از لذت ها و اشکار نمودن نعمت جزیی از دین است». همچنین رسول گرامی اسلام به همه مسلمانان سفارش می کند که با هر چیزی که توان دارید نظافت کنید چرا که خداوند متعال اسلام را بر اساس نظافت بنا کرده است و جز انسان پاکیزه و پاک وارد بهشت نمی شود».
از اموری که برآراستگی ظاهر انسام می افزاید، استفاده از انگشتر عقیق، فیروزه، یاقوت، زمرد و مانند آن است رسول خدا (ص) می فرماید : انگشتر عقیق در دست کنید که مایه برکت است.»
پیامبر در یکی از وصایای خود به علی (ع) فرمود : در هر روز جمعه غسل کن هر چند بستگی به آن داشته باشد که با معاش زندگی آن روز، آب بخری (آب بخر و غسل کن) . رسول خدا (ص) در روز جمعه از عطراستفاده می کرد و هر گاه عطرش تمام شده بود، به بعضی از همسرانش مراجعه می کرد. حضرت از عطر مخصوص (منجمد شده) استفاده می کرد، آن را می گرفت وبا آب مرطوب می کرد و به صورتش می زد تا خوشبو گردد.

لباس و پوشش

بیان نمونه هایی از سیره پیامبر اعظم (ص) درمورد پوشیدن جامه، جنس و رنگ آن و شیوه پوشیدن پیراهن و کفش و مانند آن می تواند الگویی مناسب برای همگان باشد. رسول خدا(ص) به نوع پارچه لباس توجه داشت. لباس پنبه ای مورد علاقه آن حضرت بود. حضرت علی (ع) می فرماید:
«لباس های پنبه ای بپوشید، چرا که آن، لباس پیامبر خداست».
رنگ سبز، رنگ مورد پسند پیامبر برای لباس بود : «و از پوشیدن لباس سرخ رنگ پرهیز می کرد» در پوشیدن لباس همواره با پاکیزگی آن توجه می کرد و می فرمود : هر کسی لباسی را می پوشد، باید در آراستگی و پاکیزگی آن بکوشد : رسول خدا (ص) هر گاه لباس تازه می پوشید، خدا را شکر و سپاس می گفت : در روایت دیگری آمده است ایشان وقتی جامه نو بر تن می کرد، چنین دعا می فرمود :
«خدایی را سپاس که بر تن من چیزی پوشاند تا پوشش من باشد و میان مردم آراسته باشم.»
پیامبر هر گاه لباس و پیراهن می پوشید، ابتدا سمت راست را بر تن می کرد و از سمت چپ جامه را از تن در می آورد. آن حضرت انجام کار را با دست راست و شروع از سمت راست را در همه کارهایش دوست می داشت، حتی در پوشیدن جامه و کفش یا شانه کردن مو. امام صادق (ع) از پدران خویش روایت می کند که رسول خدا (ص) مردان را از اینکه در لباس پوشیدن، خود را شبیه زنان سازند، باز می داشت و زنان را نهی می کرد که در لباس پوشیدن شبیه مردان شوند.