بیائیم بهتر بدانیم وآموخته هایمان را بررسی کنیم(32) 

 چگونه زلزله نگار زلزله را ثبت می کند؟

گاهی به ما خبر می رسد که در یکی از نقاط دور دست جهان، مانند ژاپن یا امریکای جنوبی، زمین لرزه ای رخ داده است. همچنین گاهی نیز شنیده ایم که برخی از زمین لرزه ها به حدی هولناک بوده اند که شهرهایی را ویران و افراد بسیاری را نابود کرده اند. هر چند که چنین زمین لرزه هایی در نقاط دور دست به وقوع می پیوندد، ولی ما در شهـر خود هرگز اثری از آن ها را احساس نمی کنیم. حالا شما می پرسید که اگر راستی زمین، در جایی لرزیده پس چرا زمین شهر ما تکان نخـورده است؟ اما نه، این یک اشـتباه است. زیرا به شما بگوییم که بر اثر هر زمین لرزه ای حتی زمین شهر شما هم تکان خورده است، هر چند که شما چیزی احساس نمی کنید، ولی دانشمندان می توانند با دستگاه مخصوصی آن زلزله ها را به طور دقیق ثبت نمایند.
دستگاهی که برای ثبت زمین لرزه به کار می رود زلزله نگار نامیده می شود. علم مطالعه و تحقیق درباره ی زمین لرزه ها را زلزله شناسی می گویند.
حالا ببینیم در حالی که شما زمـین لرزه ای را ابداً حس نمی کنید چگونه دانشمندان قادر به ثبت آن می شوند.
زمین لرزه عبارت است از ارتعاش و لرزش سطح زمین. یعنی فقط پوسته زمین حرکت می کند، نه تمام کره ی زمین.
معمولاً زمین لرزه، ناشی از گسله ای است که در میان تخته سنگ های عظیم پوسته زمین ایجاد می شود. همین که چنین شکافی پدید آمد توده عظیمی از سنگ چنان به شدت بر بدنه ی سنگی دیگر ساییده می شود که تخته سنگ های دیگر را، یکی پس از دیگری و پهلو به پهلو، به هم می ساید.
از نیروی این اصطکاک ها در سنگ ها، ارتعـاشی پدید می آید، ارتعاشی که ممکن است تا هزاران فرسنگ همچنان ادامه بیابد و در نتیجه زمین لرزه ایجاد کند. پس متوجه هستید که چگونه ارتعاش های ناشی از زمین لرزه نوعی حرکت موج مانند است که با سرعت های مختلفی در سراسر « لایه سنگی زمین » گردش می کند. از آن جا که این ارتعاش ها مسافت طولانی ای را می پیماید پس در نتیجه از تکان زلزله به تدریج کاسته می شود. از این رو، شما نمی توانید زلزله هایی را که در نقاط دوردست رخ داده عیناً در شهر خودتان هم حس کنید. زیرا لرزش زمین تا به شما برسد بسیار بسیار خفیف گردیده است.
اما دستگاه زلزله نگار قادر است که لرزش خفیف را گـرفته در روی کاغذی برای مان یادداشت کند.
دستگاه زلزله نگار بدین شکل درست شده است: بر فراز یک سنگ صاف یا لوحه ای، یک صفحه نمودار نصب می کنند، و آن را موازی زمین قرار می دهند. میله ای هم در میان آن فرو می کنند که از آن وزنه ای آویخته، و در انتهای وزنه نیز مدادی قرار گرفته است که می تواند هر گونه لرزشی را بر روی « نمودار » ترسیم کند.
حال وقتی که زمین لرزه ای رخ می دهد ، آن لوحه یا سنگ صاف که به زمین چسبیده، همراه با سطح زمین به لرزش در می آید. اما وزنه به دلیل آن که در هوا معلق است حرکتی نمی کند.
در نتیجه مداد متصل به وزنه، خطوطی را بر روی نمودار رقم می زند. البته چنین دستـگاهی را بسیار دقیق و حساس می سازند تا بتواند کوچکترین ارتعاش را ثبت بنماید.